De meeste glastuinbouwbedrijven die hun gewassen van voldoende licht willen voorzien, gebruikten daar tot voor kort zogeheten hoge druk natrium lampen voor. In de glastuinbouw gaat het daarbij om wat wordt genoemd SON-T lampen. Deze werken anders dan een traditionele gloeilamp. Er wordt namelijk geen gloeidraadje warm dat vervolgens licht afgeeft. Een SON-T lamp heeft meer weg van een TL-buis, maar dan met warmer en feller licht. Een elektrische stroom verhit natriumdamp in een buis. Daardoor straalt de lamp licht uit. De vrijkomende warmte helpt ’s winters om de kas op temperatuur te houden.

Forse investering
Ook bij chrysantenkwekerij Diamond Flowers in Zuilichem hingen jarenlang veel SON-T lampen in de kas. Het in totaal 12 hectare tellende bedrijf besloot eind 2022 voor de helft over te stappen op LED-belichting. “Daar was een investering van zo’n €3 miljoen mee gemoeid, een fors bedrag. Daarom vervangen we de andere helft van de bestaande lampen pas later door LED,” vertelt teler en eigenaar Koen Kreling.

Chrysanten krijgen van oktober tot en met begin maart extra licht. Nu er in de kas al deels LED-belichting hangt, gebruikt Koen de SON-T lampen veel minder vaak. “Die doen we alleen ’s ochtends een uurtje aan om te helpen de kas warm te krijgen. De rest van de dag is er geen extra licht nodig voor de groei van het gewas.”

Subsidie
Voor de aanschaf van LED-lampen kon Koen subsidie aanvragen. “Voor de regeling gold ‘wie het eerst komt, het eerst maalt’. Wij bleken niet de enige te zijn met belangstelling. Dus de subsidiepot bleek al leeg te zijn toen wij aan de beurt waren.” De teler vond de energiebesparing en beperking van de CO2-uitstoot die hij met LED kon bereiken echter zo belangrijk, dat hij besloot de lampen dan maar zonder subsidie aan te schaffen. “Onze warmtekrachtkoppeling (WKK), een gasmotor die warmte opwekt voor de verwarming van onze kassen en stroom voor onze lampen, hoeft nu minder vaak aan te staan. Daarmee besparen we op aardgas en hebben we minder CO2-uitstoot.” Koen schat dat hij dankzij de LED-lampen 25% minder energie verbruikt.

Vocht uit de lucht halen
Vergeleken met SON-T lampen geven LED-lampen veel minder warmte af. In de kas is het daardoor tijdens het belichten wat kouder. Daardoor verdampen de chrysanten minder vocht, wat de kwaliteit van de bloemen niet ten goede komt. “Daarom hangen er in de kas ‘ontvochtigers’, apparaten die vocht uit de kaslucht halen, maar de warmte daaruit juist in de kas terugbrengen. De units zorgen ervoor dat het in de kas zo’n 5^oC warmer wordt. Zo hoeven we niet extra te stoken met de ramen open om het vocht kwijt te raken en verliezen we geen warmte.”

Klimaatneutraal
Om klimaatneutraal te worden, zou Koen helemaal van het gas af moeten. “In onze regio, de Bommelerwaard, is echter geen aardwarmte beschikbaar en ook geen restwarmte van bijvoorbeeld de industrie. Dus zullen we groene stroom moeten inkopen. Met de huidige stroomprijzen is dat voor ons betaalbaar, maar dan moeten we wel een zwaardere aansluiting krijgen op het elektriciteitsnet. Voorlopig is die niet beschikbaar omdat de netbeheerder zeker vijf jaar achterloopt met het aanleggen van meer stroomkabels in deze regio.”

Duurzaamheidsplan
Bij Wim Peters Kwekerijen in Someren worden tomaten geteeld. Ook hier is flink geïnvesteerd in LED-lampen, vertelt operationeel manager Wilbert van Bussel. “In ons duurzaamheidsplan hebben we ons afgevraagd wat er moet gebeuren om ervoor te zorgen dat we over honderd jaar nog steeds bestaan. Als het om energie gaat, is ons streven om in 2033 van het gas af te zijn. Om dat te bereiken, zijn verschillende maatregelen nodig. Energiezuinige LED-lampen zijn daar een van.”

Van de 31 hectare kassen die de Noord-Brabantse kwekerij in totaal telt, is 20 hectare belicht. Op 10 hectare hangen bovenin de kassen SON-T lampen en tussen de tomatenplanten LED-lampen. “We onderzoeken of we op die 10 hectare de SON-T lampen bovenin de kas voor de helft kunnen vervangen door LED”, legt Wilbert uit. “Zo’n hybride systeem gebruiken we al op 8 hectare.” Verder is er nog 3 hectare kas waarin alleen SON-T lampen hangen. “Maar die lampen hebben we de afgelopen jaren vanwege de hoge energieprijzen niet meer aangehad. We telen in die kas tomaten zonder extra licht te geven.”

Geleidelijke overstap naar LED
Voor de tomatenkwekerij is het glashelder dat alle kassen in de toekomst volledig zullen zijn uitgerust met LED-lampen. “Dat is de toekomst, maar wij zullen daar geleidelijk naartoe moeten groeien door eerst een combinatie van SON-T en LED toe te passen. Als we de kas meteen vol LED-lampen zouden hangen met een hoog lichtniveau, ontstaan er vochtproblemen in het gewas. De tomatenplanten worden dan vatbaarder voor ziekten en plagen en dat willen we niet.”

Experiment
Wilbert legt uit dat het bedrijf om die reden een experiment gaat starten met een nieuw teeltsysteem. “In een proefkas van 0,8 hectare gebruiken we ‘actieve ontvochtigers’, apparaten die de warmte uit de kaslucht heel efficiënt terugwinnen. We hopen dat we met deze apparaten een grote duurzaamheidsslag kunnen slaan. We krijgen namelijk ook warmte geleverd vanuit een nabijgelegen biomassacentrale. Die verstookt lokaal snoei- en afvalhout. Daarnaast zijn we van plan op termijn warmte te winnen uit de 2,5 hectare grote natuurvijver die wij als regenwateropvang gebruiken. Die techniek heet aquathermie en we zouden er jaarlijks 1 miljoen kuub gas mee kunnen besparen.” Als het lukt om deze drie oplossingen succesvol toe te passen, kan de tomatenkwekerij volgens Wilbert over negen jaar gasloos telen. “We hopen natuurlijk dat we tegen die tijd een zwaardere aansluiting op het elektriciteitsnet zullen krijgen, want we hebben nog wel groene stroom nodig.”

On the way to PlanetProof
Om te voorkomen dat de natuur en omwonenden overlast ervaren van het licht uit de kassen tijdens donkere perioden, moeten glastuinbouwbedrijven zich houden aan wettelijke regels voor de afscherming van belichting. De lichtuitstoot van de lampen moet tussen zonsondergang en zonsopkomst aan de bovenkant van de kas minimaal 98% worden verminderd. “Onze tomaten zijn gecertificeerd en dragen het label van On the way to PlanetProof. Om dat keurmerk te kunnen krijgen, moeten we voldoen aan voorschriften die nog strenger zijn dan de wettelijke regels. Tussen zonsondergang en zonsopkomst zijn in onze kassen de verduisterende schermen daarom helemaal dicht. Je zult daardoor in de lucht boven ons bedrijf geen paarsgekleurde gloed zien van het LED-licht.”

Wilbert benadrukt dat het tomatenbedrijf zich bewust is dat het dicht bij het dorp is gelegen. “Als we ons aan de wettelijke regels zouden houden, zou er ’s nachts toch nog paars licht te zien zijn geweest. Maar dat willen wij dus niet. We hebben daarover ook geregeld contact met mensen van het Instituut voor Natuurbeschermingseducatie (IVN). Van hen weten we bijvoorbeeld dat nachtelijke lichtuitstraling niet goed is voor vleermuizen en nachtvlinders. Daarom schermen wij ’s nachts alle licht af. Als we het niet goed zouden doen, hadden we dat al lang van het IVN gehoord.”