Onzeker of ruimte voor maatwerk standhoudt in rechtbank
Glastuinbouw Nederland maakt zich dan ook zorgen of de ruimte voor flexibiliteit en maatwerk stand kan houden bij de rechter. Jurisprudentie zal pas over tientallen jaren de echte tanden van de wet laten zien. Dit is een groot risico, omdat het opnieuw kan leiden tot grote problemen in de vergunningverlening van projecten, zoals we nu met stikstof zien. Eerder bleek er nog onvoldoende steun in de Raad. Net als Nederland stemden Hongarije, Italië, Polen, Slowakije en Zweden toen tegen het wetsvoorstel. Met de draai van Oostenrijk en Slowakije na de verkiezingen is er nu toch een meerderheid voor het wetsvoorstel. De Natuurherstelwet is daarmee definitief. Tegen 2026 moet Nederland zijn eerste plannen indienen in Brussel over hoe het wil voldoen aan de doelen en verplichtingen van de wet.

Natuurdoelen juridisch onzeker
De wet verplicht lidstaten om in 2030 in 30% van alle natuur (‘habitatten’) met een slechte kwaliteit herstelmaatregelen door te voeren. Tegen 2050 loopt dit op tot 90% van het habitatoppervlak in slechte staat. Tot 2030 moeten lidstaten daarbij prioriteit geven aan herstel van Natura 2000-gebieden, daarna kijkt de wet naar alle natuur in het land. Om habitatten een gezonde status te geven, moeten lidstaten stapsgewijs maatregelen treffen om deze terug weer te brengen in de natuur. In bepaalde gevallen kan een lidstaat een uitzondering krijgen van deze doelen, bijvoorbeeld als een habitat veel voorkomt in Europa of herstel om externe redenen achterblijft. Dat geeft lidstaten enige flexibiliteit.

Vervolgens moeten landen ervoor zorgen dat deze natuur niet meer in kwaliteit achteruitgaat. Oorspronkelijk was dit verslechteringsverbod een verplichting, nu moeten lidstaten zich inspannen om dit te voorkomen. Daarnaast kan voor een specifiek habitat een uitzondering worden verkregen, wanneer de algehele status van dit habitat in een (dichtbevolkt) land wel verbetert. Die inspanningsverplichting geeft ook onzekerheid. Hoewel het niet langer om verplichtingen maar om ambities gaat, weten we niet of de rechter dat later ook handhaaft. Jurisprudentie zal dat de komende decennia duidelijk moeten maken.

Door met de energietransitie en zorg over veensubstraten
Glastuinbouw Nederland is blij met het feit dat projecten van publiek belang, zoals energie-infrastructuur, een uitzondering kunnen krijgen op het verslechteringsverbod. Daarmee houden we de energietransitie in de benen. En wanneer de EU-voedselsoevereiniteit in het geding komt, kan de handrem, mits concreter uitgewerkt, kansen bieden om de natuurdoelen te pauzeren. Daarmee blijven er zorgen over de impact van de vernattingseisen voor veen op substraten. In 2030 moet op 30% van het veengebied herstelmaatregelen zijn ingevoerd, een kwart van dit gebied moet zijn vernat. Dit loopt op tot 50% tegen 2050, waarvan ten minste een derde vernat. Dat kan de toegang tot veensubstraten in de toekomst sterk beperken, terwijl een groen en gezonder Europa juist meer veensubstraten vraagt.

Nederlandse uitwerking
Na een intensieve lobby van Glastuinbouw Nederland op EU-niveau tegen de wet zal de organisatie nu met het Rijk in gesprek gaan over de Nederlandse uitwerking ervan. Met de plannen voor het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG) en ‘Bodem en water sturend’ zet het demissionaire kabinet al forse stappen richting een betere natuur-, bodem- en waterkwaliteit in ons land. Voor Glastuinbouw Nederland bieden deze plannen ruimte voor de landelijke implementatie van deze wet. Verdere stapeling van doelen en gebiedsprocessen moet worden voorkomen. Dat zet de vergunningverlening en de (nu al) ingewikkelde opgave van de ruimtelijke ordening alleen maar verder onder druk zetten en bevordert natuurherstel niet.